Jerzy Pleśniarowicz – jak Józef Łobodowski, jak Jan Śpiewak – należał do wyróżnionej przez Jerzego Kwiatkowskiego „szkoły ukraińskiej” w łonie Drugiej Awangardy6. Czechowicz w recenzji ze „Śpiewu pierwszego” najbliższe Pleśniarowiczowi pokrewieństwo poetyckie w poezji ukraińskiej, zwłaszcza w twórczości Pawła Tyczyny7. Gdy po kolejnych zakrętach historii, w 1956 roku, po przenosinach z Krakowa do Rzeszowa, powrócił do prac literackich – były to publikacje na łamach jednodniówki „Życie Kulturalne Ziemi Rzeszowskiej” tłumaczeń poetów ukraińskich Tyczyny i Antonycza, których wiersze odkrywał jeszcze w lubelskim gimnazjum i drukował na łamach „Wołynia” (1937) i „Czerwonych Tarcz” (1939). Swoje doświadczenie poetyckie, wywiedzione z Dwudziestolecia, wykorzystał w cenionej przez znawców pracy translatorskiej . W Rzeszowie powstał niemal w całości jego bogaty dorobek przekładowy – poezji, prozy, dramatów z języków słowiańskich: białoruskiego, czeskiego, rosyjskiego, słowackiego, ukraińskiego, a także poezji francuskiej, litewskiej, ormiańskiej, gruzińskiej.
Do końca życia, przez kolejne dwadzieścia lat opublikował ponad pięćset przekładów poetyckich (kilkadziesiąt ukazało się już po jego przedwczesnej śmierci w 1978 roku) – w periodykach wydawanych w Rzeszowie, Lublinie, Krakowie, Warszawie, Poznaniu i Łodzi.
Jerzy Pleśniarowicz był autorem książkowych wyborów wierszy tłumaczonych przez siebie autorów: Iwana Dracza („Do źródeł”, Warszawa 1968), Maksima Tanka („Poezje wybrane”, Warszawa 1977), Vojtecha Mihálika („Płomień i pocałunek”, Kraków 1978), Bohdana Ihora Antonycza („Barwinkowa szczerość”, Krosno 2019). Przełożył w całości tom wierszy Miroslava Holuba („Model człowieka”, Warszawa 1969). Jego przekłady opublikowano w polskich edycjach wierszy Pawła Tyczyny (Warszawa 1969), Michy Kwliwidze (Warszawa 1971), Maksima Tanka (Łódź 1974), Miroslava Válka (Katowice 1974), Dmytra Pawłyczki (Warszawa 1980), Bohdana Ihora Antonycza (Warszawa 1981), Iwana Dracza (Kraków 1983), Romana Łubkiwskiego (Warszawa 1985), Iwana Bunina (Warszawa 1988). Uczestniczył jako tłumacz w antologiach: „Drzewo rośnie zielono. Wiersze młodych poetów czechosłowackich” (Warszawa 1969), „Wiersze białoruskie” (Łódź 1971), „Antologia poezji czeskiej i słowackiej XX wieku” (Katowice 1972), „Księga przyjaciół” (Warszawa 1975), „Antologia poezji słowackiej” (Warszawa 1981), „Poezja gruzińska. Antologia” (Łódź 1985). Najważniejszym jego dziełem edytorskim i translatorskim była „Antologia poezji ukraińskiej”, której był współautorem (razem z Florianem Nieuważnym, Warszawa 1978), a której wydania nie doczekał.
Jerzy Pleśniarowicz najczęściej tłumaczył poetów, których polskie edycje przygotował: Maksima Tanka (1912 – 1995; 88 wierszy), Miroslava Holuba (1923 – 1998; 94 wiersze), Vojtecha Mihálika (1926 – 2001; 27 wierszy) lub które ukazały się po jego śmierci (Bohdana Ihora Antonycza – 1909 – 1937 – 21 wierszy). Liczniejsze też są przekłady ulubionych przez tłumacza poetów: Jana Skácela (1922 – 1989; 20 wierszy) czy Pawła Tyczyny (1891 – 1967; 25 wierszy).
W I tomie „Pism” Jerzego Pleśniarowicza z 2018 roku:. „Wiersze i przekłady wierszy” (Wydawnicwo Bricolage Publishing, Kraków) zamieszczono wszystkie jego przekłady poetyckie z publikacji i rękopisów z rodzinnego archiwum – w sumie ponad 645 utworów 121 poetów – swoista słowiańska antologia, jak o tym dorobku pisał słowacki poeta Ľubomir Feldek, używając metafory z „Zielonej Ewangelii” Bohdana Ihora Antonycza: „Słowiański dzban na stole Jerzego Pleśniarowicza”.
Obok wierszy i dramatów Jerzy Pleśniarowicz tłumaczył również prozę – rosyjską, słowacką, czeską. Najczęściej – małe formy prozatorskie oraz „wiersze prozą”. To ważna część jego literackiego dorobku.
W latach 1956 – 1977 przełożył i w większości opublikował w gazetach oraz czasopismach 90 utworów prozatorskich 18 w sumie autorów rosyjskich. Najczęściej tłumaczył Jurija Kuranowa (1931 – 2001; 22 utwory), Wiktora Bokowa (1914 – 2009) i Leonida Gurunca (1913 – 1982) – po 19 utworów, Natalię Sokołową (1916 – 2002; 6 utworów). Opublikował ponadto przekłady 14 opowiadań słowackich autorstwa Natašy Tanskiej (1929 – 2014), a także 3 opowiadania czeskie autorstwa Jiřiego Marka (1914 – 1994). Miejscem publikacji były przede wszystkim periodyki
Pod koniec życia, gdy kłopoty zdrowotne wymusiły jego odejście z pracy w Teatrze imienia Siemaszkowej w Rzeszowie, Jerzy Pleśniarowicz przełożył także dwie powieści. Z języka słowackiego – „Wakacje ze stryjem Rafaelem” Vincenta Šikuli (1936 – 2001). Z języka rosyjskiego – „Powrót” Emila Kardina (1921 – 2008). Obydwie powieści zostały opublikowane w formie książkowej: „Wakacje ze stryjem Rafaelem” w katowickim Wydawnictwie „Śląsk”, 1976; „Powrót” już po przedwczesnej śmierci Tłumacza w warszawskim Wydawnictwie MON w tomie „Odsłonięte skrzydło”, 1978.
Już po śmierci Jerzego Pleśniarowicza, w latach 80., warszawski odział Krajowej Agencji Wydawniczej przygotował publikację „Szkiców z natury” – przekładów „małej prozy” rosyjskiej w jego tłumaczeniu. Ale po ostatniej korekcie wydawca zrezygnował z druku tej gotowej już książki w roku 1988, w związku z załamaniem rynku wydawniczego w Polsce.
„Szkice z natury” w układzie z niedoszłej do skutku edycji KAW: „małe opowiadania” i „miniatury liryczne” tłumaczone przez Jerzego Pleśniarowicza z języka rosyjskiego znalazły się w tomie jego „Pism” pod tytułem „Przekłady prozy” z 2019 roku (Wydawnictwo Bricolage Publishing, Kraków) – razem z przekładami małych form prozatorskich z języków słowackiego (Nataša Tanská) i czeskiego (Jiři Marek) oraz przekładami powieści Šikuli oraz Kardina.
W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ważną rolę w aktywności translatorskiej Jerzego Pleśniarowicza w Rzeszowie odegrały dramaty i radiowe słuchowiska – słowackie oraz czeskie. A także dramaty rosyjskie. Przekłady dramatów i słuchowisk związane były z realizacją jego pasji teatralnych, radiowych, reżyserskich, z pracą w Teatrze imienia Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, ze współpracą z teatrami w Polsce i na Słowacji, z działalnością w rzeszowskiej rozgłośni Polskiego Radia – ale też z podróżami na Słowację i do Czech, na Ukrainę i do Rosji, z poznawaniem tamtejszych dramatopisarzy i ludzi teatru.
Dwa tomy „Pism” Jerzego Pleśniarowicza – „Przekłady dramatów” cz. 1 i 2 (Wydawnictwo Bricolage Publishing, Kraków 2020 – 2021) gromadzą 17 dramatów i słuchowisk, słowackich i czeskich, przełożonych przez Jerzego Pleśniarowicza. Były to dramaty pięciu autorów słowackich: Júliusa Barča– Ivana (1909 – 1953); Osvalda Zahradníka (1932– 2017); Ivana Bukovčana (1921 – 1975); Jána Soloviča (1934 – 2022); Ľubomira Feldeka (1936); trzech autorów słowackich słuchowisk radiowych: Jána Luknára (1913 – 1992); Šeba Timko (1926); Karola Jančoška (1934 – 1989); a także dwóch czeskich dramatopisarzy – Ladislava Smočka (1932) i Miloslava Stehlika (1916 – 1994).
W latach 1966– 1986 niemal wszystkie dramaty i słuchowiska, słowackie i czeskie, w tłumaczeniu Jerzego Pleśniarowicza miały 27 premier na scenach polskich teatrów, w Teatrze Polskiego Radia (pięciokrotnie, ponadto dwukrotnie na antenie ogólnopolskiej), w Teatrze Telewizji Polskiej (trzykrotnie).
W tomie „Pism” Jerzego Pleśniarowicza „Przekłady dramatów część 3” (Wydawnictwo Bricolage Publishing, Kraków 1921) znalazło się osiem dramatów rosyjskich przełożonych przez Jerzego Pleśniarowicza w Rzeszowie, w latach 1960 – 1977, autorstwa Aleksandra Sztejna (1906 – 1993); Wiktora Rozowa (1913 – 2004); Siergieja Michałkowa (1913 – 2009); Aleksandra Wołodina (1919 – 2001); Leonida Zorina (1924 – 2020); Emila Bragińskiego (1921 – 1998) i Eldara Riazanowa (1927 – 2015); Juliu Edlisa (1929 – 2009); Georgija Chuchaszwilego (1925 – 1977).
Siedem dramatów rosyjskich w przekładzie Jerzego Pleśniarowicza miało w sumie czternaście realizacji na polskich scenach, w Teatrze Polskiego Radia oraz w Teatrze Telewizji Polskiej w latach 1960 – 1984.
Ponadto Jerzy Pleśniarowicz przełożył libretto ukraińskiej opery komicznej Semena Hułaka–Artemowskiego Zaporożec za Dunajem dla Studia Operowego przy Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie (premiera w 1960 roku; druk w tomie „Pism” – „Przekłady dramatów część 2”).
©
Dwa tomy „Pism” Jerzego Pleśniarowicza – „Przekłady dramatów” cz. 1 i 2 – gromadzą 17 dramatów i słuchowisk, słowackich i czeskich, przełożonych przez Jerzego Pleśniarowicza. Były to dramaty pięciu autorów słowackich: Júliusa Barča-Ivana (1909-1953); Osvalda Zahradníka (1932-2017); Ivana Bukovčana (1921-1975); Jána Soloviča (1934); Ľubomira Feldeka (1936); trzech autorów słowackich słuchowisk radiowych: Jána Luknára (1913-1992); Šeba Timko (1926); Karola Jančoška (1934-1989); a także dwóch czeskich dramatopisarzy – Ladislava Smočka (1932) i Miloslava Stehlika (1916-1994). W części 2 „Przekładów dramatów” zamieszczono również przekład libretta ukraińskiej opery komicznej Semena Hułaka-Artemowskiego „Zaporożec za Dunajem”.W latach 1966-1986 niemal wszystkie dramaty i słuchowiska, słowackie i czeskie, w tłumaczeniu Jerzego Pleśniarowicza miały 27 premier na scenach polskich teatrów, w Teatrze Polskiego Radia (pięciokrotnie, ponadto dwukrotnie na antenie ogólnopolskiej), w Teatrze Telewizji Polskiej (trzykrotnie), „Dwóch” Júliusa Barča-Ivana, wystawiono dwukrotnie: w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu – w reżyserii Krystyny Tyszarskiej (premiera 4 maja 1968); reżyseria: Krystyna Tyszarska; scenografia: Anna Szeliga; w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (premiera 11 lipca 1968); reżyseria: Jerzy Pleśniarowicz; scenografia: Andrzej Stopka.
Ponadto Jerzy Pleśniarowicz przełożył „Matkę” Júliusa Barča-Ivana. „Solo na zegar z kurantem” Osvalda Zahradníka, wystawiono sześciokrotnie: na Scenie Polskiej Teatru w Czeskim Cieszynie (pod tytułem: „Solo na kuranty”; premiera 8 kwietnia 1973); reżyseria: Alojzy Nowak; scenografia: Władysław Cejnar; w Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie (premiera 8 września 1973); reżyseria: Henryk Olszewski; scenografia: Ryszard Grajewski; opracowanie muzyczne: Ryszard Gardo; w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (premiera 8 lutego 1975; reżyseria Irma Czaykowska; scenografia: Irena Burke; w Bałtyckim Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Koszalinie (premiera 6 listopada 1975; reżyseria i scenografia: Waldemar Krygier; w Lubuskim Teatrze im. Leona Kruczkowskiego w Zielonej Górze (premiera 26 stycznia 1980; reżyseria: Andrzej Józef Dąbrowski; scenografia: Marek Dobrowolski; w Teatrze Telewizji Polskiej pod tytułem „Solo na bicie zegara” (premiera: 23 czerwca 1986); reżyseria: Jan Bratkowski; realizacja TV: Krzysztof Boborowski; scenografia: Maria i Andrzej Albinowie.
„Serce Luigiego albo Egzekucję tępym mieczem” Ivana Bukovčana wystawiono w Teatrze Ziemi Łódzkiej w Łodzi (premiera 22 marca 1975; reżyseria: Jan Perz; scenografia: Elżbieta Iwona Dietrych; opracowanie muzyczne: Bronisław Przybylski. „Strasznie zagmatwaną sytuację” Jána Soloviča wystawiono w Teatrze Telewizji Polskiej (pod tytułem: „Zagmatwana sytuacja”; premiera 1977); reżyseria: Jan Englert; scenografia: Marcin Stajewski. Ponadto Jerzy Pleśniarowicz przełożył „Akcję ‘Żebrak’” Jána Soloviča. Tłumaczone przez siebie słowackie słuchowiska radiowe: „Diabeł przychodzi nocą” Jána Luknára; „List”, „Marion, która jest twoja gwiazda”, „Asfaltowy gad” Karola Jančoška; „Pory roku” Šeba Timko – Jerzy Plesniarowicz sam reżyserował w Teatrze Polskiego Radia, w rzeszowskiej rozgłośni i na antenie ogólnopolskiej, z udziałem aktorów Teatru im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie: „List“ Karola Jančoška zrealizowano w Redakcji Literackiej Rzeszowskiej Rozgłośni Polskiego Radia w 1966 roku – oraz w tym samym roku w programie ogólnopolskim; „Diabeł przychodzi nocą“ Ladislava Luknára został zrealizowany w Rozgłośni Polskiego Radia w Rzeszowie w 1968 roku; „Marion, która jest twoja gwiazda” Karola Jančoška zrealizowano w Rozgłośni Polskiego Radia w Rzeszowie w 1969 roku – oraz w tym samym roku w programie ogólnopolskim; „Asfaltowy gad” Karola Jančoška został zrealizowany w Rozgłośnia Polskiego Radia w Rzeszowie w 1970 roku; „Pory roku” Šeba Timko zrealizowano w Rozgłośni Polskiego Radia w Rzeszowie w 1972 roku.
Obie słowackie sztuki dla teatru lalek Ľubomira Feldeka, przełożone przez Jerzego Plesniarowicza, wystawiono w sumie dziesięciokrotnie w siedmiu teatrach lalkowych w Polsce, w polskim teatrze lalkowym w Czeskim Cieszynie, zrealizowano też wersję dla Teatru Telewizji Polskiej. „Botafogo” Ľubomira Feldeka wystawiono dziewięć razy: w Teatrze Lalki i Aktora „Kacperek” w Rzeszowie (premiera w 1975 roku); reżyseria: Joanna Piekarska; scenografia: Jerzy Zitzman; muzyka: Bogumił Pasternak; w Teatrze Lalek „Bajka”, PZKO Czeski Cieszyn (premiera w 1975 roku); w Białostockim Teatrze Lalek (premiera 6 września 1975); reżyseria: Irena Dragan; scenografia: Barbara Jurkowska; muzyka Jerzy Derfel); w Teatrze Lalek „Banialuka”w Bielsku-Białej (premiera 9 września 1975); reżyseria: Zbigniew Poprawski; scenografia: Andrzej Łabiniec; muzyka: Bogumił Pasternak; w Teatrze Lalki i Aktora „Baj” w Warszawie (premiera 4 listopada 1975); reżyseria: Irena Dragan; scenografia: Irena Pikiel; muzyka: Jerzy Derfel); w Teatrze Telewizji Polskiej (premiera w 1976 roku); w Teatrze Lalki i Aktora „Kubuś” Kielce (premiera w 1977 roku); we Wrocławskim Teatrze Lalek (premiera 27 sierpnia 1978); reżyseria: Jan Fornal; scenografia: Roman Kowalik; muzyka: Rafał Augustyn; w Teatrze Lalek Rabcio w Rabce (premiera 10 maja 1980; reżyseria: Joanna Piekarska; scenografia: Jerzy Zitzman; muzyka: Bogumił Pasternak).
Kolejną sztukę dla teatru lalek (i dla „czarnego teatru”) Ľubomíra Feldeka – „Botafogo w butach” wystawiono jeden raz, w Teatrze Lalki i Aktora „Kacperek”w Rzeszowie (premiera 22 lutego 1980); reżyseria: Zyta Czechowska; scenografia: Janusz Pokrywka; muzyka: Antoni Mleczko.
Dramaty czeskich autorów (Smočka i Stehlika) w tłumaczeniu Jerzego Pleśniarowicza miały swoje premiery w latach 1967-1975 na czterech polskich scenach teatralnych (Kalisz, Wałbrzych, Stalowa Wola, Łódź): „Piknik” Ladislava Smočka (w przekładzie Jerzego Plesniarowicza i Jitki Stokalskiej) wystawił Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu (premiera 8 września 1967; reżyseria: Jitka Stokalska; scenografia Władysław Wigura.
Ponadto Jerzy Pleśniarowicz przełożył „Dziwne popołudnie dr. Zvonka Burkego” Ladislava Smočka. „Czapajewa” Miloslava Stehlika (czeską adaptację rosyjskiej powieści Dymitra Furmanowa) wystawiono trzykrotnie: w Teatrze Dramatycznym w Wałbrzychu (premiera 21 października 1967); reżyseria i inscenizacja: Krystyna Tyszarska; scenografia: Zbigniew Więckowski; w Teatrze Zakładowego Domu Kultury Huty Stalowa Wola (premiera 25 lutego 1968); reżyseria: Józef Żmuda; scenografia: Tadeusz Grabara; w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wielkopolskim (premiera 29 października 1972); reżyseria: Krystyna Tyszarska; scenografia: Zbigniew Więckowski.
Ukraińską operę komiczną Semena Hułaka-Artemowskiego „Zaporożec za Dunajem” z librettem tłumaczonym przez Jerzego Pleśniarowicza wystawiło – jako polską prapremierę – Studio Operowe przy Wojewódzkim Domu Kultury w Rzeszowie (premiera w 1960 roku); kierownictwo artystyczne: Ludwik Stein; Opracowanie i kierownictwo muzyczne: Kazimierz Fic; Reżyseria: Katarzyna Niewęgłowska – Zabłotna; Scenografia: Krystyna Suss, Zdzisław Ratuszynski; Choreografia: Bożena Niżańska;
Tom „Pism” Jerzego Pleśniarowicza – „Przekłady dramatów” cz. 3 –– gromadzi osiem dramatów przełożonych przez Jerzego Pleśniarowicza z języka rosyjskiego, w latach 1960-1977, autorstwa Aleksandra Sztejna (1906-1993); Wiktora Rozowa (1913-2004); Siergieja Michałkowa (1913-2009); Aleksandra Wołodina (1919-2001); Leonida Zorina (1924-2020); Emila Bragińskiego (1921-1998) i Eldara Riazanowa (1927-2015); Juliu Edlisa (1929-2009); Georgija Chuchaszwilego (1925-1977). Siedem dramatów rosyjskich w przekładzie Jerzego Pleśniarowicza miało w sumie czternaście realizacji na polskich scenach, w Teatrze Polskiego Radia oraz w Teatrze Telewizji Polskiej w latach 1960-1984. „Cztery krople” Wiktora Rozowa wystawiono w Teatrze im. Jana Kochanowskiego w Opolu (premiera 25 września 1976; reżyseria – Walery Fokin; scenografia – Joanna Braun; „Dzikusy” Siergieja Michałkowa wystawiono w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (premiera 1 września 1960; reżyseria: Jerzy Pleśniarowicz; dekoracje: Salomea Gawrońska; kostiumy: Irena Perkowska; muzyka Tadeusz Hejda. „Pięć wieczorów” Aleksandra Wołodina wystawiono dwukrotnie: w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (premiera 15 listopada 1964; reżyseria: Jerzy Pleśniarowicz; scenografia: Jerzy Szymański; muzyka: Tadeusz Hejda; w Teatrze Telewizji Polskiej (premiera 19 marca 1984); reżyseria: Gustaw Kron; realizacja TV: Jerzy Woźniak; scenografia: Jerzy Huk.
„Warszawską melodię” Leonida Zorina zrealizowano dwa razy: w Teatrze Polskiego Radia w Rzeszowie (premiera 1967); w Teatrze Dramatycznym w Elblągu – na Małej Scenie (premiera 19 listopada 1977); reżyseria: Józef Osławski; scenografia: Ryszard Strzembała; opracowanie muzyczne: Małgorzata Latosińska. „Sylwestrową przygodę” Emila Bragińskiego i Eldara Riazanowa wystawiono w sumie pięć razy: na Scenie Polskiej w Czeskim Cieszynie (premiera 26 października 1974); reżyseria: Witold Rybicki; scenografia: Alexandr Babraj; w Teatrze Klubu Naftowca w Sanoku (premiera 20 kwietnia 1975); reżyseria: Elwira Turska; scenografia: Irena Perkowska; w Teatrze Komedia w Warszawie (premiera 26 kwietnia 1975); reżyseria: Przemysław Zieliński; tekst komentarza: Kazimierz Rudzki; scenografia: Jerzy Feldmann; w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (premiera 31 grudnia 1977); reżyseria: Dariusz Miłkowski; scenografia: Marek Tomasik; w Teatrze im. Adama Mickiewicza w Częstochowie (premiera 9 lutego 1980); reżyseria: Wojciech Kopciński; tekst komentarza: Kazimierz Rudzki; choreografia: Jerzy Maria Birczyński; scenografia: Władysław Wagner;
Dialog „Gdzie jest Abel, brat twój?” Juliu Edlisa wystawiono dwa razy: w Teatrze im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie (premiera 8 grudnia 1965); reżyseria: Jerzy Pleśniarowicz; scenografia: Jerzy Szymański; muzyka: Franciszek Barfuss; w Teatrze Polskim w Warszawie na Scenie Kameralnej (premiera 10 maja 1966); reżyseria: Konstanty Ciciszwili; scenografia: Otto Axer.
„Śpiewające piaski” Aleksandra Sztejna (według głośnego opowiadania „Czterdziesty pierwszy” Borisa Ławrieniowa) – zrealizowano w Teatrze Polskiego Radia w 1993 roku.
